بازهم درباره پلاتفرم حزب آينده نگر- ویرایش دوم

کمتر از ده سال پيش در پلاتفرمی پيشنهادی برای ايجاد حزب آينده نگر شد درخواستهايی را که برای حزبی ترقی خواه در ايران می توانست منطقی باشد، تدوین شود (1).  اما همانطور که در نوشتار "کمونيسم افيون روشنفکران ايران" (2) توضيح داده شد به دليل وضعيت خاص تطور تشکيلاتهای سياسی در جامعه ايران در يک قرن اخير و وضعيت تعلقات تشکيلاتی روشنفکران سياسی ايران در دوران کنونی، طرح حزب آينده نگر از قضای روزگار، نه در کشورهای اروپا يا آمريکا، بلکه اتفاقاً برای ايران می تواند بسيار زودتر شکل گيرد.

ممکن است امروز با مطالعه طرح پيشنهادی ده سال پيش بگوئيم که اساس مفاد آن طرح را امروز اعضاء تشکيلاتهای سلطنت طلبی نظير حزب مشروطه، يا مليونِ جبهه ملی، اصلاح طلبان اسلامی، و روشنفکران چپ مستقل ايران، قبول دارند. اين موضوع به معنی عدم نياز به حزب آينده نگر نيست بلکه نشان ميدهد که اگر آينده نگری در تدوين برنامه به کار رود، طرح ها و برنامه های حاصله برای همه جرياناتی که ترقی و تعالی کشور مدنظرشان باشد، مورد استفاده خواهد بود و دقيقاً از همين نظر هم در گذشته بحث شد که چرا آينده نگرها ميتوانند در شکل دادن ائتلاف های سياسی در ايران نقش کليدی ايفا کنند (3).

پس اگر مفاد طرح پلاتفرم حزب آينده نگر ميتواند اساساً از سوی ديگر احزاب نيز پذيرفته شود چه چيزی پلاتفرم اين حزب را از احزاب ديگر تفکيک ميکند. پاسخ اين سؤال در نوشتار "آينده نگری چيست" سه سال پيش بحث شد (4) و در واقع اين بحثی است که بايد برای دقيقتر کردن پلاتفرم حزب آينده نگر مورد توجه قرار دهيم. منظور آنکه آينده نگری يعنی واکنش به آينده پيش از آنکه به حال تبديل شود و نقدی را که از رابرت یونگک در ارتباط با جنگ جهانی دوم شده بود بعنوان مثال آورده شد که چرا فعالين سياسی پيش از وقوع آن رويداد دهشتناک نسبت به آن واکنش نشان نداده بودند، برغم آنکه تجربه جنگ جهانی اول را هم داشتند.  اين موضوعی است که در اين نوشتار میخواهیم دنبال کنیم چرا که دقيقاً برای تکامل دادن پلاتفرم حزب آينده نگر و تأسيس آن، بحث اصلی در همين بينش نهفته است و غرض از تدوين کتاب ايران آينده نگر نيز نشان دادن همين نوع برخورد بود (5).

اگر به سراسر پلاتفرم پيشنهادی نگاه کنيم نظير پلاتفرم های حزب دموکرات آمريکا در زمان جفرسون و يا برنامه ارفورت حزب سوسيال دموکرات آلمان در سال 1891 آنچه در آينده نزديک و متوسط ميتواند مورد نظر تشکيلات سياسی باشد، آمده است. مثلاً از تجربه استبداد در کشورهای سوسياليستی درس گرفته است و مالکيت دولتی بعنوان وجه اصلی مالکيت را کنار گذاشته و بر مؤسسات غيردولتی برای اهداف گوناگون تأکيد دارد. يا که از تجربه جنگ ايران و عراق درس گرفته و تأکيد ويژه ای بر پيشگيری از جنگ ايران و اسرائيل دارد. همچنين از تجربه کشورهايی نظير يوگسلاوی درس گرفته و هم با دولت متمرکز استبدادی و هم با تجزيه طلبی مرزبندی دارد. اما آينده نگری فقط بر مبنای تجربه های گذشته نيست چرا که در آنصورت در برابر رويداهای تازه ای که ما را به خطر مياندازند يا برايمان فرصت های پيشرفت و تعالی  ايجاد ميکنند، نميتوانيم برنامه بريزيم.

در تکنولوژی کامپيوتر در يک دهه اخير دو متد اصلی شبيه سازی برای آينده نگری در مورد توليدِ پرهزينه ترين اِیسيک ها (6) که پردازنده های پيشرفته هستند، به کار ميروند. متد اول امولِاسيون (7) خوانده ميشود و دومی سيمولاسيون (8) است.  بطور خلاصه در متد اول يعنی امولاسيون با استفاده از پلاتفرم سخت افزاری که هزاران بار از سخت افزار توليد نهائی اِیسيک ها ارزانتر است، شبيه سازی محصول نهايی انجام ميشود و سعی ميکنند ببينند که اگر عيبی در طراحی وجود دارد را، اينگونه پيدا کنند و تصحيح کنند. به اين طريق ميليونها دلار مخارج توليد نهايی اِیسيک صرف نميشود، و تازه نقصی پيدا شود. متد دوم يعنی سيمولاسيون نيز همان کار را با متدهای نرم افزاری انجام ميدهد. هدف بحث تکنيکی در اينجا نيست اما غرض نشان دادن این امر است که برای هدفی پرهزينه، دو متد اصلی طرح شده که شبيه سناريو سازی های آينده نگر ها ست.

بيائيم مثلاً به موضوع محيط زيست توجه کنيم. آينده نگرها اولين کسانی بودند که اين خطرات محيط زيست را مطرح کردند و امروز اينگونه واکنش به آينده پيش از تبديل شدن به حال، در اقدامات مدافع محيط زيست، نهادينه شده؛ البته منظور اين نيست که مثلاً حزب سبزها را آينده نگر معرفی کنیم. متأسفانه بسياری از جريانات سبز و هوادار محيط زيست مواضعی واپسگرا و ضد جامعه فراصنعتی دارند، اما منظور در اينجا فقط خود واکنش به آينده در عرصه محيط زيست است.

خلاصه کنیم آنچه موضوع مرکزی پلاتفرم حزب آينده نگر را تشکيل ميدهد نه طرح های مثبتی است که عرضه ميکند بلکه تلاش ممتد برای واکنش به آينده پيش از تبديل آن به حال است و آنچه طرح های مثبت حزب خواهد بود نتيجه آن تلاشهاست و نه بالعکس. اين اصل کار آينده نگر ها است.

آيا آينده نگرها اهداف دراز مدت معين ندارند؟  منظورم چنين چيزی نيست. اتفاقاً در جای ديگری بحث شد که چرا جامعه ای با فراوانی را مثلاً کرزوایل راه حل نهايی برای معضل فقر و گرسنگی ميداند (9). البته کارل مارکس هم در گروندريسه همين را مطرح ميکند اما تفاوت در ارائه برنامه معين برای دستيابی به فراوانی است که اولی در پرتو تحول نقطه انفصالی می بيند و دومی در پی تکامل سوسياليسم مطرح می کند.

آيا آينده نگر ها اهداف کوتاه مدت و ميان مدت ندارند نظير مثلاً درخواست برای دموکراسی و سکولاريسم در ايران؟ صد درصد چنين اهدافی مطرح است و اگر آينده نگری پيش از انقلاب 57 در کانون توجه روشنفکران ايران قرار گرفته بود حتماً واکنش به آينده ای که آن زمان با شعار "استقلال آزادی جمهوری اسلامی" رقم خورد، انجام ميگرفت. واضح بود که آن جنبش داشت نابودی سکولاريسم را با طرح "جمهوری اسلامی" برای رژيم آينده ایران، هدف قرار ميداد. يا زمانی که آيت الله خمينی هر روز سخنان تحريک آميز عليه عراق ميگفت آشکار بود که با "جنگ" در آينده روبرو بوديم و می شد از همان اول به آن واکنش نشان داد. يا که در همان اسفندماه بعد از انقلاب، زنان ايران آينده نگری خود را نشان دادند و عليه حجاب اجباری به خيابانها آمدند اما متأسفانه رهبران بسياری از جريانات سياسی بجای واکنش به آينده، تلاش کردند آنچه را در افق آينده بود، نبينند و حتی به فعالين سياسی زن در تشکيلات خود توصيه کردند که حجاب اجباری را بپذيرند. ماجرای برخوردِ تشکيلاتهای سياسی ايران به گروگانگيری در سفارت آمريکا نمونه ديگری از فقدان آينده نگری در جنبش سياسی ايران در دوران انقلاب است. 25 سال پيش درباره اين موضوعات در نوشتار ترقی خواهی بحث شد و نيازی به تکرار نيست (10).

در اينجا هدف پرداختن به مثال های مشخص نيست بلکه می خواهیم نشان دهیم خود آينده نگری بمثابه واکنش به آينده قبل از تبديل به حال، آن ديدگاهی است که بينش اصلی حزب آينده نگر را تشکيل می دهد و آنچه در پلاتفرم حزب مدون ميشود نتيجه آن آينده نگری است. در نتيجه آن پلاتفرم هميشه در حال تکامل خواهد بود و نقطه رقابت و همکاری حزب آينده نگر با جريانات مختلف سياسی، از سلطنت طلبان و مليون تا اصلاح طلبان اسلامی و ديگران خواهد بود. مثلاً جرياناتی نظير جبهه دموکراتيک ايرانِ مهندس حشمت طبرزدی که از دل جريانات اسلامی بيرون آمده در عرصه تشکيلاتهای سياسی ايران با ديدگاهی آينده نگر خود را متشکل کرده است و کمترين کاری که افراد آينده نگر در عرصه سياسی ميتوانند بکنند، تا تشکيل حزب آينده نگر (11)، تقويت اینگونه جریانات است.