در حاشیه ی بحث میلاد آقایی: مبارزه برای تأمین حقوق بشر کافی نیست
در حاشیه ی بحث میلاد آقایی: مبارزه برای تأمین حقوق بشر کافی نیست
سام قندچی
http://www.ghandchi.com/3378-hr-kaafi-nist.htm
امیدوارم آنچه در این مقاله می نویسم باعث سوء تفاهم نشود چون موضوعی بسیار وسیع را می خواهم در چند کلمه مورد بحث قرار دهم و بویژه وقتی مثالهایی از موسیقی کلاسیک ایران مطرح کنم امیدوارم به عنوان توهین به بخشی از موسیقی ایران برداشت نشود. اما اصل بحث. در 42 سال گذشته شاید بیشترین توجه اپوزیسیون را در تاریخ معاصر، به مبارزه برای حقوق بشر در جامعه ی ایران، شاهد بوده ایم. حتی شمار زیادی از مردم و اپوزیسیون بطور جدی از حقوق حیوانات نیز حمایت می کنند. پس نگرانی صاحب این قلم از چیست؟ از قرن سوم پیش از میلاد تا قرن سوم میلادی که مسیحیت امپراطوری روم را فتح کرد، پلورالیسم در میان مکاتیب فلسفی بدبینانه آن دوران یعنی کلبیون، شکاکیون، اپیکوریان، و افکار عرفانی رواقیون رشد کرد، یعنی فلاسفه ی آن دوران بیش از فلاسفه ای نظیر ارسطو که در دوران شکوفایی تمدن یونان دیدگاهی پلورالیستی داشتند، نگرش پلورالیستی را مطرح می کردند، به عبارتی دیگر نه تنها به حقوق بشر از جمله موضوع حقوق بردگان و حتی حقوق حیوانات توجه داشتند بلکه پلورالیست بودند. مثلاً دیوژانس که در اشعار مولوی نیز ذکر شده، از جریان کلبیون بود که پیشکسوتان آنارشیسم بودند، و دیوژانس حتی به برادری نسل بشر و حیوانات معتقد بود. شکاکیون هزار سال پیش از عصر رنسانس و بعد از آنها هم دکارت، شک را در فلسفه مطرح کردند، اما نظیر دکارت راهگشای علم نشدند و البته دکارت شک را برعکس فلاسفه ی دوران رنسانس، به قصد رسیدن به یقین مطرح می کرد، با اینحال هر دو آنها از اساس با موضع ارتجاعی شکاکیون دوران سقوط تمدن یونان متفاوت بودند که از اساس با ترقی مخالف بودند و روی دیگر شریعت در کلیسای قرون وسطی بودند. اپیکوریان نیز با شبیه دیدگاههای «خوش بودنِ در لحظه»، نظیر آنچه عمر خیام در ادبیات ایران مطرح کرده است، به نگرشهای برخی از معتزله نزدیک است. و بالاخره رواقیون دیدگاههایی نظیر عرفان و تصوف در ایران داشتند که در 42 سال گذشته در واقع بر موسیقی ایرانی غالب شده است. آنچه در مورد این جریانات فلسفی مهم است اینکه به رغم آنکه حقوق بشر برای آنها، بسیار بیشتر از دوران شکوفایی یونان مورد توجه بود اما در عین حال سویه ی دومی شدند از تحجر فلسفی کلیسای قرون وسطی که هزار سال در اروپا تدوام یافت. منظور اینکه تلاش برای حقوق بشر به خودی خود نتیجه اش جامعه ی مدرن نیست یعنی نتیجه اش حقوق بشری نیست که امثال هیوم در عصر مدرن مطرح کردند که نه تنها «حقوق» را در برابر «فضیلت» قرار می داد بلکه رشد جامعه ای مدرن و مترقی را برای رسیدن به حقوق بشر، مورد نظر داشت. یعنی اگر سقراط به رغم آنکه حتی یک بار هم از حقوق بشر در دفاعیات خود حرفی نزده و به فضیلت برتر توجه دارد، با اینحال در ادامه ی او، افلاطون و ارسطو را داریم، که جامعه ای پیشرفته و شکوفا را مورد توجه دارند و حتی «جمهوریت افلاطون» این هدفِ مدینه ی فاضله اش بود هرچند بعدها در قرون وسطی برای بیش از هزار سال، و حتی تا زمان ما توسط امثال آیت الله خمینی، دولت خردمندان با برداشتی ارتجاعی مطرح شد، و البته درست است که حتی با برداشت ترقی خواهانه از جمهوریت افلاطون نیز می شود که به چیزی نظیر رژیمهای کمونیستی رسید که در آنها از دموکراسی خبری نیست، اما اینجا بحث در مورد ترقی خواهی است. یعنی که توجه به حقوق بشر در دوران سقوط تمدن یونان بویژه بعد هم در قرون وسطی به شکلی در ضدیت با جامعه ای شکوفا و مترقی مطرح می شود. وقتی نظریاتی نظیر لوکریتوس که در سالهای 99 تا 55 قبل از میلاد در روم باستان زندگی می کرد و دیدگاهی تکامل گرا از جهان داشت و ایده ی پروگرس را مطرح می کند، و در عین حال به موازات او و البته بیشتر طی دو قرن بعد از او، دیدگاه های چهارگانه ی واپسگرای دوران سقوط تمدن یونان نیز مطرح شده اند. اینکه در همه ی قرون وسطی تا به امروز عرفان و تصوف هیچگاه حتی علت غایی را نتوانستند به کنار گذارند، در حالیکه اسپینوزا در عصر مدرن با رد کردن علت غایی راه علم را باز کرد، بخشی از همین تطور فلسفی است. منظور آنکه اگر حقوق بشر در عصر مدرن توسط فلاسفه ای نظیر هیوم مطرح می شود دیگر منظور آنها از حقوق بشر به روشنی در چارچوبی نیست که آن چهار مکتب فلسفی دوران سقوط تمدن یونان مطرح می کردند. جنبش سیاسی و مدنی ایران لازم است که در فعالیت حقوق بشری خود از آنچه در دوران سقوط تمدن یونان روی داد، خود را جدا کند که در واقع روی دیگر سکه ی شریعت برای بیش از هزار سال در قرون وسطی بود. این موضوع را در ارتباط با گفتگوی روز گذشته آقای میلاد آقایی در تلویزیون میهن می توان مورد توجه قرار داد.
به امید جمهوری آینده نگر دموکراتیک و سکولار در ایران
سام قندچی
سی و یکم خرداد ماه 1399
June 20, 2020
متون برگزیده
http://featured.ghandchi.com
برای
حزب جمهوریخواهان سکولار دموکرات و آینده نگر ایران
https://sites.google.com/site/futuristparty
