در واقع جنگهای عمده مذهبی نظیر جنگهای صلیبی در اروپا پنج قرن پیش از جنگهای 30 ساله روی داده و طی قرون وسطی ادامه داشت. در حالیکه جنگهای 30 ساله گرچه با کشمکش مذهبی کاتولیکها و پروتستانها برای تسلط بر اروپا آغاز شد اما به سرعت به جنگ داخلی اروپا تبدیل و با نداشتن برنده، پایان کار به بردباری مذهبی و خیزش مدرنیسم انجامید.

جنگهای 30 ساله نشانی بود که جامعه مدرن نمیتواند از طریق مذهب سیاسی که بخواهد چیرگی یابد، اداره شود و به این صورت بنیان دولت های سکولار نه بوسیله افراد غیرمذهبی بلکه توسط خود مردمی که به مذاهب مختلف مسیحی احساس تعلق می کردند، شکل گرفت.

می شود پرسید که آیا پدیده مشابهی در سه دهه اخیر در خاورمیانه روی داده است؟ آیا با پایان یافتن پدیده ی اصلاح طلبی اسلامی و فعالیت سیاسی افراد مذهبی در جنبش سکولار دموکراسی می شود به تحول تازه ای در خاورمیانه امیدوار بود؟ آیا می توانیم امیدوار باشیم که جنگهای جاری در خاورمیانه به ما کمک کند نه تنها در خاورمیانه بلکه در سطح جهانی به درک فراسوی جنگ و بردباری مذهبی برسیم.

به امید جمهوری آینده نگر دموکراتیک و سکولار در ایران،

سام قندچی

IRANSCOPE.COM
http://www.ghandchi.com

 20 مرداد 1401

August 11, 2022

*ویرایش نخست این مقاله در دهم تیرماه 1393 برابر با اول ماه ژوئیه ی 2014 منتشر شد.